خش ۱: آناتومی دندان اسب و چرخه رشد
ساختار منحصربه‌فرد:
دندان‌های دائمی: ۳۶-۴۴ عدد (بسته به جنس نر/ماده)
رشد مداوم: ۲-۵ میلی‌متر در سال (اصطلاحاً Hypsodont)
چرخه جایگزینی:
دندان شیری سن افتادن دندان دائمی جایگزین پیش (اینسیزور) ۲.۵ سالگی ۳-۴ سالگی آسیای کوچک ۳-۴ سالگی ۴-۵ سالگی آسیای بزرگ - رشد تا ۶ سالگی
هشدار: اسب‌های زیر ۵ سال نیاز به معاینه دندان‌پزشکی هر ۶ ماه دارند (به دلیل تغییرات سریع).
بخش ۲: علائم هشداردهنده مشکلات دندانی
| علائم بالینی | علت احتمالی |
|---|---|
| ریزش غذا هنگام جویدن (Quidding) | قلاب دندان (Hooks) یا سطح ناهموار |
| کاهش وزن با وجود تغذیه کافی | درد ناشی از پوسیدگی (Caries) |
| بوی بد دهان (Halitosis) | عفونت لثه (Periodontal Disease) |
| مقاومت به افسار (Head Tossing) | نقاط تیز روی دندان (Enamel Points) |
| تورم صورت/فک | آبسه ریشه دندان |
بخش ۳: رایج‌ترین بیماری‌های دندانی
۱. نقاط تیز مینایی (Enamel Points)
علت: سایش نامتقارن دندان‌های بالا و پایین
درمان:
تراشیدن با اسکیلر دستی یا فایل برقی (Power Float)
تناوب درمان: سالانه
۲. فاصله دندانی (Diastema)
انواع:
باز (Open): گیر کردن غذا → التهاب لثه
بسته (Closed): ایجاد پاکت پریودنتال
درمان:
نوع روش درمان خفیف شستشو با کلرهگزیدین ۰.۲٪ شدید اکستنشن تاج (Crown Extension) با الماسه
۳. دندان موجی (Wave Mouth)
پاتولوژی: اختلاف ارتفاع بیش از ۵mm بین دندان‌های مجاور
عوارض:
محدودیت حرکت فک → کاهش کارایی جویدن
ایجاد زخم در مخاط گونه
تصحیح: کاهش تدریجی دندان‌های بلند طی ۲-۳ جلسه
بخش ۴: تجهیزات ضروری معاینه
۱. بازکن دهان (Speculum):
انواع: فولادی اتوکلاو شو یا پلاستیک یکبارمصرف
نکته: باز کردن حداکثر ۱۰ دقیقه برای جلوگیری از آسیب TMJ
۲. اندوسکوپ دهانی:
تشخیص: پوسیدگی زیر لثه (Subgingival Caries)
۳. رادیوگرافی دیجیتال:
موارد کاربرد:
شکستگی ریشه
آبسه دندان‌های آسیای بزرگ (Molars)
ارزیابی دندان‌های نابجا (Erupted Teeth)
بخش ۵: پروتکل‌های درمانی پیشرفته
الف) کشیدن دندان (Extraction)
شاخص‌ها:
شکستگی عمودی ریشه
آبسه مقاوم به آنتی‌بیوتیک
تکنیک:
جراحی استخراج (Repulsed Extraction): نیاز به فلپ لثه
بعد از عمل: شستشو با محلول سالین + پنی‌سیلین G
ب) ترمیم پوسیدگی (Odontoplasty)
مواد پرکننده:
گلاس آیونومر (Glass Ionomer): برای حفره‌های کوچک
کامپوزیت رزین: برای سطوح جونده
ج) درمان ریشه (Endodontics)
شاخص: دندان‌های پیش با پالپ نکروز
مراحل:
۱. عصب‌کشی (Pulpectomy)
۲. پرکردن کانال با زینک اکساید یوجنول
بخش ۶: مدیریت درد و داروها
| دارو | دوز | موارد مصرف |
|---|---|---|
| فنیلبوتازون | ۴.۴ mg/kg خوراکی | التهاب پس از تراش دندان |
| اومپرازول | ۴ mg/kg خوراکی | پیشگیری از زخم معده ناشی از درد |
| مپی واکائین (بلوک عصبی) | ۰.۵ ml/kg موضعی | بی‌حسی طی کشیدن دندان |
تذکر: استفاده از سدان‌ها (Detomidine/Xylazine) برای آرام‌بخش الزامی است (دوز استاندارد: ۰.۰۱-۰.۰۲ mg/kg IV).
بخش ۷: پیشگیری و مراقبت‌های خانه
۱. برنامه معاینات:
اسب‌های بالغ: سالانه
اسب‌های > ۱۵ سال: هر ۶ ماه (۳۰٪ افزایش شیوع مشکلات دندانی در سالمندان)
۲. خوراک‌های کمکی:
توپ‌های فیبری: تحریک جویدن → تقویت عضلات فک
سرکه سیب در آب: کاهش pH دهان → مهار رشد باکتری‌ها
۳. نظافت دهان:
شستشوی هفتگی با محلول جوش شیرین ۵٪
نکته پایانی از نویسنده
"۶۰٪ کولیک‌های اسب‌های مسن ریشه دندانی دارد. معاینه منظم دندان نه تنها از درد جلوگیری می‌کند، بلکه سلامت گوارش را تضمین می‌کند. سرمایه‌گذاری روی دندان‌پزشکی اسب = کاهش هزینه‌های درمانی آینده!"
